Pancerniki Yamato

Pancerniki typu Yamato (大和) to seria japońskich okrętów klasy pancerników z okresu II wojny światowej, składająca się z dwóch ukończonych jednostek: "Yamato" i "Musashi". Były to największe pancerniki, jakie kiedykolwiek powstały i największe okręty II wojny światowej. Trzeci okręt tego typu "Shinano" ukończono ostatecznie jako lotniskowiec

Historia
Pod koniec I wojny światowej Japonia, rozwijająca swoją marynarkę wojenną od końca XIX wieku, zaczęła mieć aspiracje dołączenia do grona największych potęg morskich, rozpoczynając budowę 16 nowoczesnych pancerników i krążowników liniowych (program 8+ Cool

. Na skutek jednak postanowień rozbrojeniowego traktatu waszyngtońskiego z 1922, ograniczającego światowe zbrojenia morskie, z nowych okrętów ukończono jedynie dwa pancerniki typu Nagato uzbrojone w działa kalibru 410 mm (w fazie niezrealizowanych planów pozostały m.in. projekty pancerników "Nr 13" uzbrojonych w działa 460 mm, o wyporności 47.500 ton). Flota japońska została ustawiona w drugim rzędzie w stosunku do brytyjskiej i amerykańskiej i była od nich znacznie słabsza, zwłaszcza pod względem pancerników, upatrywanych wówczas jako okręty stanowiące o sile flot.

Już od początku lat 30. Japończycy, licząc się z upływem terminu obowiązywania traktatów, rozpoczęli prace projektowe nad nowymi pancernikami. Początkowo były prowadzone w ramach traktatowego limitu wyporności 35.000 ton. W 1934 jednakże w związku z sankcjami międzynarodowymi Ligi Narodów nałożonymi na Japonię za interwencję w Mandżurii, Japonia wystąpiła z tej organizacji i zdecydowała o odrzuceniu ograniczeń traktatowych. Nowe pancerniki projektowane były według obowiązującej w tamtym czasie we flocie japońskiej zasady, że okręty cesarskie muszą być szybsze i mieć lepsze parametry niż ich odpowiedniki we flotach państw zachodnich. Z uwagi na nieuniknioną przewagę liczebną floty amerykańskiej, upatrywanej jako przyszły przeciwnik, zdecydowano zaprojektować jak najsilniejsze "niezatapialne od ognia artyleryjskiego superpancerniki", o wielkości ograniczonej jedynie możliwościami japońskich stoczni i portów. Jako założenia projektowe przyjęto uzbrojenie w działa kalibru 460 mm i osiąganie prędkości ok. 30 węzłów.

Amerykanie chcąc skutecznie odpowiedzieć na budowę japońskich kolosów mieliby przed sobą dylemat: czy wybudować mniejsze okręty w większej ilości, które w bezpośrednim boju mogłyby nie dać pojedynczo rady w walce z pancernikami japońskimi, czy też zbudować okręty o podobnej wielkości i parametrach bojowych. To drugie rozwiązanie miało wadę: prawdopodobnie niemożliwe byłoby szybkie przemieszczanie okrętów z Atlantyku na Pacyfik i odwrotnie, gdyż śluzy Kanału Panamskiego w tamtym czasie umożliwiały przepuszczanie okrętów o maksymalnej szerokości 33 m. Ostatecznie pancerniki typu Iowa o szerokości 33 m były zdolne walczyć z "Yamato", a jakby nie dość tego, posiadające ogromny potencjał technologiczny i gospodarczy Stany Zjednoczone miały w planie wprowadzić do linii ogromne pancerniki typu Montana, o wyporności bojowej prawie 71 000 ts, uzbrojeniu w 12 armat 406 mm L/50 i szerokości maksymalnej prawie 37 metrów.

Historia pancernika została przedstawiona w wersji fabularnej w filmie Otoko-tachi no Yamato (Yamato) prod. japońskiej (2005) na podstawie powieści Jun Henmi.

Budowa

Yamato podczas budowySzefem zespołu konstruktorskiego był wiceadmirał Keiji Fukuda, szefem doradców był znany japoński konstruktor okrętów emerytowany admirał Yuzuru Hiraga. W latach 1935 i 1936 rozpatrywano aż 24 warianty projektu A-140, o różnych wielkościach i konfiguracjach (większość przewidywała całe uzbrojenie główne na dziobie wzorem brytyjskiego "Nelson" i napęd kombinowany z turbin parowych i silników Diesla). Pierwszy i największy projekt A-140 zakładał wyporność 69.500 ton, długość 294 m na linii wodnej, szerokość 41,2 m i turbiny o mocy 200.000 koni parowych na wale (SHP - ang. Shaft Horse Power) zapewniające prędkość 31 węzłów. W ostatecznym projekcie A-140-F5 wyporność ograniczono do 65.000 ton, moc do 150 000 SHP, a prędkość do 27 węzłów.

Wstępne charakterystyki okrętów ustalono w październiku 1935 (dziewięć dział 460 mm w trzech wieżach, w tym dwóch na dziobie). Wybrany projekt wstępny A-140-F5 opracowano 20 lipca 1936, a plany ostateczne w marcu 1937, decydując się na napęd wyłącznie turbinowy. W celu budowy pancerników musiano zmodernizować stocznie, a w Yokosuka i Sasebo zbudowano nowe duże doki. Dla celu transportu dział i wież dla pancerników zbudowano specjalny statek "Kashima".

Szczegóły budowy okrętów tego typu były owiane całkowitą tajemnicą. Pochylnię w Kure, na której budowano "Yamato" zakryto dachem, by osłonić okręt przed obserwacją z pobliskiego wzgórza, pochylnia z "Musashi" w porcie Nagasaki była szczelnie okryta kotarami z lin konopnych, nadto policja starała się ograniczyć wizyty obcokrajowców do tych miast. Co więcej, część inżynierów pracujących przy budowie, a później część załóg okrętów i oficerów marynarki również nie znała ich pełnych charakterystyk, przede wszystkim uzbrojenia i opancerzenia. Dla zachowania tajemnicy, amunicja do dział kalibru 460 mm została nazwana "amunicją specjalną 40 cm"[1]. Budowie obu okrętów mocno sprzeciwiał się głównodowodzący flotą japońską admirał Isoroku Yamamoto kładący nacisk na rozwój lotnictwa morskiego; przeforsowano to przedsięwzięcie wbrew jego woli (miał powiedzieć, że "pancerniki będą równie użyteczne dla Japonii we współczesnej wojnie, co miecz samurajski").

Początkowo zamierzano wybudować pięć okrętów tego typu. Budowę pierwszego z pancerników, "Yamato", przewidziano w Trzecim Programie Wymiany Okrętów z 1937. Oba okręty zwodowano w 1940 roku, do służby najpierw wszedł "Yamato", 16 grudnia 1941 roku, natomiast "Musashi" po bitwie o Midway w czerwcu 1942 roku. Ostatecznie ukończono tylko dwa wyżej wymienione pancerniki, a w grudniu 1941, po ataku na Pearl Harbor, prace nad pozostałymi przerwano.

Trzeci budowany okręt, nr stoczniowy 110 (późniejszy "Shinano") miał mieć nieco cieńszy pancerz (np. główny pas pancerny 400 mm zamiast 410 mm) i nowe działa przeciwlotnicze kalibru 100 mm, o lepszych charakterystykach, niż 127 mm. W grudniu 1941 z dokończenia pancernika jednak zrezygnowano i budowę kadłuba kontynuowano z mniejszym zaangażowaniem, jedynie w celu opróżnienia doku. Ostatecznie okręt ukończono, po przeprojektowaniu, jako lotniskowiec "Shinano". Budowę czwartego okrętu (nr 111) rozpoczęto w Kure po zwodowaniu "Yamato" 7 listopada 1940. W grudniu 1941 prace przerwano, przy gotowości kadłuba 30%, po czym rozebrano go. Sekcje podwójnego dna wykorzystano do budowy czterech okrętów podwodnych. Budowy piątego okrętu (nr 797), opartego na zmodyfikowanym projekcie nr 110, nawet nie rozpoczęto.